نیوشا مرادی

در دوران گذار، سیاست خارجی کشورها با هدف نفوذ بیشتر و نقش برجسته‌تر در جهان یا منطقه، دستخوش تغییرات چشمگیری شده است. یکی از کشورهای اصلی خاورمیانه و همسایگی ایران در این دوران، ترکیه است که با استفاده از ظرفیت‌های خود به دنبال تبدیل شدن به یک کشور میانجی فعال با نفوذ روزافزون در نظام بین‌المللی پساغربی است. تغییر سیاست‌های ترکیه در قبال همسایگان و نظام بین‌الملل چشمگیر است، به گونه‌ای که نمی‌توان ریشه انتخاب استراتژیک ترکیه در این دوران را صرفا بر اساس انگیزه‌ها و منابع مادی و نظامی دانست. بنابراین، نمی‌توانیم از چارچوب‌های نظری جریان اصلی که توانایی تبیین ویژگی‌های منحصربه‌فرد استراتژی هر کشوری ندارد، استفاده کنیم. از فرهنگ استراتژیک به عنوان چارچوب نظری که توانایی توضیح لایه‌های پنهان انتخاب‌های استراتژیک را با در نظر گرفتن طیف وسیعی از مولفه‌ها دارد استفاده می‌کنیم. در این راستا، با توجه به پویایی کنشگری ترکیه در این دوران، شکلی از چارچوب فرهنگ استراتژی را ارائه می‌کنیم که توانایی تبیین دقیق‌تر الگوی رفتاری این کشور در این دوران را دارد. در این پژوهش در جهت پاسخ براین پرسش اصلی بودیم.که تغییر و تداوم در سیاست خارجی ترکیه حد فاصله ۲۰۰۸تا ۲۰۲۳ را با ارجاع به کدام یک از ویژگی‌های فرهنگ استراتژیک این کشور می‌توان تبیین کرد. در پاسخ به سوال اصلی، فرضیه پژوهش چنین است که تغییر و تداوم در سیاست خارجی ترکیه حد فاصل ۲۰۰۸تا ۲۰۲۳را با ارجاع به برداشت رهبران این کشور از الگوی توزیع قدرت در سطوح منطقه‌ای و بین‌المللی، ماهیت نظام سیاسی و همچنین تغییر در الگوی ائتلاف و اتحادهای منطقه‌ای و بین‌المللی این کشور می‌توان تبیین کرد. با توجه به ماهیت نظری-کاربردی پژوهش، روش پژوهش تبیینی است و منابع کتابخانه‌ای را با رویکردی نقادانه مورد بهره‌بردای علمی قرار گرفته است. یافته پژوهش را می‌توان در دو سطح تبیین کرد. وجه اول نقد و ارزیابی سه نسل پیشین چارچوب فرهنگ استراتژیک و ارائه چارچوبی جدید از فرهنگ استراتژیک برای تبیین کنشگری بازیگران موثر منطقه‌ای در دوران گذار و وجه دوم استفاده از چارچوب مفهومی جدید فرهنگ استراتژیک برای تبیین انتخاب استراتژیک و تغییر و تداوم در سیاست خارجی ترکیه.

در دوران گذار، سیاست خارجی کشورها با هدف نفوذ بیشتر و نقش برجسته‌تر در جهان یا منطقه، دستخوش تغییرات چشمگیری شده است. یکی از کشورهای اصلی خاورمیانه و همسایگی ایران در این دوران، ترکیه است که با استفاده از ظرفیت‌های خود به دنبال تبدیل شدن به یک کشور میانجی فعال با نفوذ روزافزون در نظام بین‌المللی پساغربی است. تغییر سیاست‌های ترکیه در قبال همسایگان و نظام بین‌الملل چشمگیر است، به گونه‌ای که نمی‌توان ریشه انتخاب استراتژیک ترکیه در این دوران را صرفا بر اساس انگیزه‌ها و منابع مادی و نظامی دانست. بنابراین، نمی‌توانیم از چارچوب‌های نظری جریان اصلی که توانایی تبیین ویژگی‌های منحصربه‌فرد استراتژی هر کشوری ندارد، استفاده کنیم. از فرهنگ استراتژیک به عنوان چارچوب نظری که توانایی توضیح لایه‌های پنهان انتخاب‌های استراتژیک را با در نظر گرفتن طیف وسیعی از مولفه‌ها دارد استفاده می‌کنیم. در این راستا، با توجه به پویایی کنشگری ترکیه در این دوران، شکلی از چارچوب فرهنگ استراتژی را ارائه می‌کنیم که توانایی تبیین دقیق‌تر الگوی رفتاری این کشور در این دوران را دارد. در این پژوهش در جهت پاسخ براین پرسش اصلی بودیم.که تغییر و تداوم در سیاست خارجی ترکیه حد فاصله ۲۰۰۸تا ۲۰۲۳ را با ارجاع به کدام یک از ویژگی‌های فرهنگ استراتژیک این کشور می‌توان تبیین کرد. در پاسخ به سوال اصلی، فرضیه پژوهش چنین است که تغییر و تداوم در سیاست خارجی ترکیه حد فاصل ۲۰۰۸تا ۲۰۲۳را با ارجاع به برداشت رهبران این کشور از الگوی توزیع قدرت در سطوح منطقه‌ای و بین‌المللی، ماهیت نظام سیاسی و همچنین تغییر در الگوی ائتلاف و اتحادهای منطقه‌ای و بین‌المللی این کشور می‌توان تبیین کرد. با توجه به ماهیت نظری-کاربردی پژوهش، روش پژوهش تبیینی است و منابع کتابخانه‌ای را با رویکردی نقادانه مورد بهره‌بردای علمی قرار گرفته است. یافته پژوهش را می‌توان در دو سطح تبیین کرد. وجه اول نقد و ارزیابی سه نسل پیشین چارچوب فرهنگ استراتژیک و ارائه چارچوبی جدید از فرهنگ استراتژیک برای تبیین کنشگری بازیگران موثر منطقه‌ای در دوران گذار و وجه دوم استفاده از چارچوب مفهومی جدید فرهنگ استراتژیک برای تبیین انتخاب استراتژیک و تغییر و تداوم در سیاست خارجی ترکیه.