جان محمد وطن پرست

امروزه اهمیت توسعه سیاست همسایگی به‌ویژه در کشورهایی مانند ایران با ظرفیت‌ها و موقعیت‌های خاص خود و ظرفیت‌های متعدد و متنوع همسایگان، بر کسی پوشیده نیست. سیاست همسایگی و به تبع آن ارتباط با همسایگان به‌راستی دروازه سیاست خارجی و ارتباط با دیگر مناطق جهان است بدون سیاست همسایگی قابل قبول، ارتباط با همسایگان و دیگر کشورهای منطقه‌ای، فرامنطقه‌ای و بین‌المللی ممکن است پایدار نباشد. پژوهش حاضر در تلاش است سیاست همسایگی در سیاست خارجی دولت روحانی و رئیسی را با یکدیگر مقایسه کرده و تمایزات و تشابهات دو دولت در بحث سیاست همسایگی را تشریح کند. به‌صورت خلاصه می‌توان گفت دولت روحانی برای حل کردن بن‌بست هسته‌ای و کنار گذاشتن قطعنامه‌های متعدد علیه ایران در تلاش بود با آمریکا وارد تعامل شود، به همین جهت ارتباط با فضای بین‌الملل و در رأس آن آمریکا را اولویت خود قرار داد. برای این مورد دولت روحانی برای مقابله با ایران هراسی و گشودن بن‌بست هسته‌ای بُعد سلبی گفتمان خود را خشونت ستیزی و مبارزه با افراط‌گری و خشونت‌طلبی معرفی کرد و دال مرکزی گفتمان خود را منافع مشترک نامید تا بتواند در صورت توافق، سیاست همسایگی را در ادامه توسعه دهد. اما دولت رئیسی که احتمال رسیدن به توافق مجدد به‌ویژه بعد از جنگ اوکراین را سخت یا حداقل زمان‌بر می‌دید از همان ابتدا موازی با مذاکرات، وارد توسعه سیاست همسایگی و تعامل با همسایگان و پیگیری نگاه به شرق گردید. ابراهیم رئیسی برای این امر و تهدید‌زدایی از منطقه و زایل کردن حس تهدید همسایگان نسبت به ایران،   دگر خود یا جنبه سلبی گفتمان خود را آمریکا و دخالت نظام سلطه و بیگانگان در منطقه و ایستادگی در مقابل صهیونیست معرفی نمود و دال مرکزی گفتمان خود را عدالت‌خواهی و احقاق حقوق دیگران معرفی کرد و با اصلاح و تغییر برخی رفتارها و گفتارها، به‌ویژه بازوان شبه نظامی خود، توسعه سیاست همسایگی را اولویت دولت قرار داد.

واژگان کلیدی: سیاست همسایگی، قدرت نرم، نظریه همگرایی، دیپلماسی عمومی، ایران